Türkiye’de Bisiklet Kullanımı: Altmış Yılın Ardından Güvenlik ve Altyapı Mücadelesi
Türkiye’de bisikletin ulaşım ve spor aracı olarak benimsenmesi altmış yıla yaklaşırken, ülke ciddi bir dönüm noktasında bulunuyor. Ekonomik koşullar, çevre bilinci ve kent içi trafik sıkışıklığı nedeniyle bisiklet kullanımı her geçen gün yaygınlaşıyor, ancak bu gelişimin yanı sıra ölümlü kazalar ve altyapı eksiklikleri endişe verici sorunlar haline gelmiştir.
2024’teki Acı Bilanço: 103 Ölüm
Türkiye Bisiklet Federasyonu’ndan yapılan açıklamada, Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2024 yılında bisiklet cinsi taşıtların karıştığı trafik kazalarında toplam 103 kişinin hayatını kaybettiği belirtildi. Bu rakamın içinde 26 kişi kazanın hemen yerinde, 77 kişi ise kaza sonrasında yaşamını yitirdi. Son dönemde yaşanan bisikletli ölümleri, trafikte bisikletlilerin can güvenliğinin güvence altına alınması gerekliliğini acil biçimde gündeme getirmiştir.
Altyapı ve Eğitim Yetersizliği
Bisiklet kullanımının yaygınlaşmasına karşın, yetersiz ve kesintisiz olmayan altyapı, eğitim eksikliği ve kurallara uyumun düşük olması bisikletlilerin güvenli bir şekilde yol kullanmalarını zorlaştırmaktadır. Ülke genelinde bisiklet yollarının birçoğu iyi bağlanmamış durumdadır ve bazı şehirlerde bu yolların bakım ve iyileştirmesi hâlâ devam etmektedir.
Türk üniversite öğrencileri arasında yapılan araştırmalarda, bisikletçilerin güvenlik tedbirlerine ne kadar dikkat ettiği ortaya konmaktadır. Örneğin, 2019 yılında yapılan bir anket, üniversite öğrencileri arasında bisiklet kullanıcılarının sadece yüzde 10’unun bisiklet kaskı taktığını göstermiştir. Bu oran, güvenlik bilincinin artırılması gerekliliğini açıkça ortaya koymaktadır.
Konya: Türkiye’nin Bisiklet Başkenti
Türkiye’de en fazla bisikletin kullanıldığı il olarak Konya, geniş düz alanları ve yaygın bisiklet yolu ağı ile öne çıkmaktadır. Şehir, 400 kilometreyi aşan uzunluğuyla ülkede en fazla bisiklet yoluna sahip il konumundadır. Konya’da bisiklet kullanımı her geçen gün artmakta, kentin bisiklet dostu yapısı diğer illere örnek teşkil etmektedir.
İstanbul’da ise COVID-19 pandemisi sürecinde bisiklet altyapısında iyileştirmeler yapılmıştır. Kıyı şeridine yakın konumlar bisiklet paylaşım istasyonları için en uygun yerler olarak değerlendirilmektedir. İstanbul Metrosu’nda bisikletlerin (tandemler hariç) yoğun saatlerin dışında ve katlanmış olması şartıyla taşınmasına izin verilmektedir.
Uluslararası Entegrasyon: EuroVelo Rotaları
Türkiye’deki bisiklet yollarının bir kısmı EuroVelo güzergah ağına entegre edilmiştir. EV13 Demir Perde Yolu, Edirne üzerinden Bulgaristan sınırının 140 kilometresini takip etmektedir. İzmir’de ise 2019 yılında yaklaşık 500 kilometrelik mevcut bisiklet yolu, EV8 Akdeniz Rotası’na dahil edilmiştir.
Federasyonun Stratejik Hamleler: “Sıfır Can Kaybı” Vizyonu
Türkiye Bisiklet Federasyonu, bisikletlilerin güvenli bir şekilde yol alabilmeleri için koordineli bir eylem planı üzerinde çalışmaktadır. Temel hedef, bisikletliler için güvenli, erişilebilir ve kesintisiz bir ulaşım ve spor ağı tesis etmek, “Sıfır can kaybı” vizyonuna yaklaşmak ve trafikte karşılıklı saygı kültürünü güçlendirmektir.
Gerçekleştirilmesi Planlanan Çalışmalar
- Eğitim ve Farkındalık: Milli Eğitim Bakanlığı ile sürücü kursları ve ilkokul müfredatına bisiklet kullanım kurallarının eklenmesi için görüşmeler yapılması. Sürücü kurslarında bisiklet modülleri (kapı açma tekniği, şerit paylaşımı, kör nokta) yer alacaktır.
- Yasal Düzenlemeler: Adalet Bakanlığı ile ölümlü trafik kazalarında bisikletlilerin korunmasına yönelik yasal düzenlemeler ve cezaların caydırıcılığının artırılması için çalışmalar yürütülmesi.
- Trafik Denetimi: İçişleri Bakanlığı ile hız denetimlerinin artırılması, şehir içi hız sınırlarının düşürülmesi (30 km/saat bölgeleri) ve bisiklet yoluna park eden araçlara etkin yaptırım uygulanması konusunda koordinasyon.
- Altyapı Geliştirme: Ulaştırma Bakanlığı’nın mevcut karayolu tünel geçişlerinde güvenlik önlemlerini artırması ve bu uygulamaların ülke çapında yaygınlaştırılması planlanmaktadır.
- Master Plan Uygulaması: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın hazırladığı Türkiye Bisiklet Ağı Master Planı doğrultusunda ulusal bisiklet yolu ağının güçlendirilmesi.
Paylaşımlı Bisiklet Sistemlerinin Zorlukları
Dünya’da Paris’teki Velib gibi başarılı örneklere sahip paylaşımlı bisiklet sistemleri, Türkiye’de beklenen başarıyı sağlayamamıştır. Altyapı eksiklikleri, kullanıcı bilinci ve yönetim sorunları bu sistemlerin ülkede yaygınlaşmasını engellemiştir. Bununla birlikte, bazı büyük şehirlerde bu tür sistemlere yönelik yeniden çalışmalar başlatılmıştır.
Bisikletlilerin Hakları ve Sorumlulukları
Bisiklet kullanımının yaygınlaşması, aynı zamanda bisikletlilerin ve sürücülerin karşılıklı saygı ve sorumluluk bilincini güçlendirmeyi gerektirmektedir. Polis, jandarma ve zabıta personeli için bisiklet farkındalığı eğitimi önerileri gözden geçirilmekte ve uygulanmaktadır.
Gelecek Perspektifi
Türkiye’de bisiklet kültürü, altmış yılın birikiminin ardından şimdi kritik bir aşamadanda bulunmaktadır. Altyapının iyileştirilmesi, eğitimin yaygınlaştırılması ve yasal çerçevenin güçlendirilmesi ile bisiklet, sadece bir ulaşım aracı değil, aynı zamanda sağlıklı ve sürdürülebilir bir yaşam tarzının sembolü haline gelebilir. Devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları ve bisiklet federasyonunun ortak çabaları, Türkiye’yi bisiklet konusunda daha güvenli ve erişilebilir bir ülkeye dönüştürebilir.