Yaşlı Vatandaşlar İhmal Ediliyor: Düşük Emekli Maaşları ve Yetersiz Bakım Hizmetleri Sorunu

Türkiye’de Yaşlı Bakım Sistemi: Artan İhtiyaçlar ve Yetersiz Kaynaklar

Türkiye’nin demografik yapısındaki değişim, yaşlı bakım hizmetlerinde ciddi eksiklikleri gün yüzüne çıkarıyor. Ülkede yaklaşık 140 bin yaşlı birey evde bakım yardımından faydalanırken, bu rakamın artan talepleri karşılamakta yetersiz kaldığı görülüyor. Uzmanlar, mevcut sistemin hem mali hem de hizmet kalitesi açısından yeniden yapılandırılması gerektiğine dikkat çekiyor.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın verilerine göre, 464 kamu ve özel huzurevinde toplam 29 bin 615 yaşlı birey yatılı bakım hizmeti alıyor. Ancak bu kapasite, özellikle büyük şehirlerde oluşan bekleme listeleri göz önüne alındığında, gerçek ihtiyacın çok altında kalıyor.

Evde Bakım Sisteminin Sınırları

Bütünleşik Bakım Hizmetleri Modeli kapsamında sunulan evde bakım yardımı, ailelerin yanında yaşamak isteyen yaşlılar için önemli bir destek sağlıyor. 168 resmi huzurevinde 14 bin 712, özel huzurevlerinde ise 13 bin 30 yaşlıya hizmet veriliyor. Ancak bu rakamlar, Türkiye’nin toplam yaşlı nüfusu ile kıyaslandığında oldukça düşük kalıyor.

Yaşlı Destek Programı (YADES) kapsamında 2016 yılından bu yana 87 bin 797 hanede toplam 128 bin 491 yaşlı bireye ulaşılmış olması olumlu bir gelişme olarak değerlendiriliyor. Program, 35 belediyede 61 farklı projeyle evde bakım, gündüz bakım ve manevi destek gibi çeşitli hizmet modelleri sunuyor.

Ekonomik Boyut ve Yetersiz Finansman

Yaşlı bakım hizmetlerinin finansmanı, sistemin en sorunlu alanlarından biri olarak öne çıkıyor. Evde bakım yardımı alan ailelerin aldığı maddi destek, günümüz ekonomik koşullarında yetersiz kalıyor. Özel huzurevlerinin maliyetleri ise orta gelir grubundaki aileler için karşılanamaz seviyelere ulaşmış durumda.

Gündüzlü Bakım ve Aktif Yaşam Merkezleri’nde 37 farklı noktada psiko-sosyal rehabilitasyon hizmetleri sunulsa da, bu merkezlerin sayısının ülke genelinde yaygınlaştırılması gerekiyor. Özellikle büyük şehirler dışındaki bölgelerde hizmet altyapısının zayıf olması, yaşlı bireylerin kaliteli bakıma erişimini zorlaştırıyor.

Kırsal Bölgelerde Daha Büyük Sorun

Metropoliten alanlar dışındaki illerde yaşlı bakım hizmetlerine erişim daha da sınırlı. Birçok küçük il ve ilçede yeterli sayıda gündüz bakım merkezi bulunmazken, evde bakım hizmeti veren profesyonel personel sayısı da oldukça yetersiz. Bu durum, kırsal kesimde yaşayan yaşlı bireylerin temel bakım ihtiyaçlarını aile üyelerine bırakmalarına neden oluyor.

2030’a Doğru Büyüyen Kriz

Türkiye İstatistik Kurumu’nun projeksiyonlarına göre, 2030 yılına kadar ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 20’sinin 65 yaş ve üzeri bireylerden oluşacağı öngörülüyor. Bu demografik dönüşüm, mevcut yaşlı bakım sisteminin kapasitesinin ciddi şekilde artırılmasını zorunlu kılıyor.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş, 2025 Aile Yılı kapsamında yaşlı hizmetlerinde yeni hedefler belirlediklerini açıklasa da, somut adımların ne zaman atılacağı belirsizliğini koruyor. Bakan, yaşlıların bilgeliğiyle topluma yön veren, üretken bir geleceğin aktörleri haline getirilmesini hedeflediklerini ifade etti.

Alternatif Bakım Modelleri Tartışılıyor

Uzmanlar, geleneksel huzurevi modelinin yanı sıra farklı bakım alternatiflerinin geliştirilmesi gerektiğini vurguluyor:

1. Toplum temelli bakım merkezlerinin yaygınlaştırılması
2. Teknoloji destekli evde bakım sistemlerinin devreye alınması
3. Gönüllü bakım programlarının teşvik edilmesi
4. Alzheimer ve Parkinson gibi özel hastalıklara yönelik uzmanlaşmış merkezlerin açılması

Ulusal Vefa Programı kapsamında 81 ilde yaşlılara gündelik ihtiyaç desteği sunulsa da, programın kapsamının genişletilmesi ve sistematik hale getirilmesi talep ediliyor.

Sosyal Güvenlik Sisteminin Rolü

Yaşlı bakım sigortası sisteminin Türkiye’de henüz yeterince gelişmemiş olması, ailelerin üzerindeki maddi yükü artırıyor. Avrupa ülkelerinin birçoğunda zorunlu yaşlı bakım sigortası bulunurken, Türkiye’de bu alanda yasal düzenlemeler tartışma aşamasında.

Devlet teşviklerinin artırılması ve yaşlı bireylerin bakım süreçlerindeki haklarını koruyacak yasal düzenlemelerin yapılması, sistemin sürdürülebilirliği açısından kritik önem taşıyor. Misafir bakım hizmeti gibi kısa süreli çözümler sunulsa da, kapsamlı bir sosyal güvenlik ağının oluşturulması gerekiyor.

Personel Eksikliği ve Eğitim Sorunu

Yaşlı bakım sektöründeki bir diğer önemli sorun, kalifiye personel yetersizliği. Bakım elemanlarının çalışma koşulları ve ücret seviyeleri, sektörde kalifiye eleman istihdamını zorlaştırıyor. Hemşire, fizyoterapist ve psikolog gibi sağlık profesyonellerinin sayıca azlığı, sunulan hizmetin kalitesini olumsuz etkiliyor.

Yaşlı bakım alanında meslek standartlarının belirlenmesi ve sürekli eğitim programlarının yaygınlaştırılması, sektörün profesyonelleşmesi açısından şart görülüyor. Ankara’da Ocak 2025’te düzenlenecek Yaşlı Bakım Sistemleri Çalıştayı’nda bu konular masaya yatırılacak.

Aileler ve Toplumsal Sorumluluk

Türk toplumunda geleneksel olarak yaşlı bakımının aile içinde çözüldüğü kabul edilse de, çekirdek aile yapısına geçiş ve kentleşme, bu sistemin işlerliğini kaybetmesine neden oldu. Çalışan aile üyelerinin yaşlı bakımı ile iş hayatını dengelemesi giderek zorlaşıyor.

Toplum temelli bakım modelleri ve mahalle yaşlı destek merkezleri gibi yenilikçi yaklaşımlar, hem ailelerin üzerindeki yükü azaltabilir hem de yaşlıların sosyal izolasyonunu önleyebilir. Kültürel ve sanatsal etkinliklerle desteklenen bu modeller, yaşlı bireylerin aktif yaşam sürmelerini teşvik ediyor.

Teknoloji ve Dijital Çözümler

Akıllı ev sistemleri, tele-sağlık uygulamaları ve acil durum takip cihazları gibi teknolojik çözümler, evde bakım hizmetlerinin kalitesini artırma potansiyeline sahip. Ancak Türkiye’de bu teknolojilerin yaygınlaştırılması ve maddi erişilebilirliğinin sağlanması için yatırımlar gerekiyor.

Dijitalleşme, yaşlı bakım hizmetlerinin koordinasyonunu kolaylaştırabilir ve hizmet sağlayıcılar arasında bilgi paylaşımını hızlandırabilir. Elektronik hasta kayıt sistemlerinin bakım merkezlerinde tam entegrasyonu, hizmet kalitesinin izlenmesi açısından önem taşıyor.